[Fyrsta Málfrœðiritgerðin]

^{84 1}Í flestum lǫndum setja menn á bœkr annat tveggja þann fróðleik, er þar innanlands ²hefir gǫrzk, eða þann annan, er minnisamligstr þykkir, þó at annars sta[ðar hafi h]eldr ³gǫrzk, eða lǫg sín setja menn á bœkr, hver þjóð á sína tungu. En af því at tungurnar ⁴eru [ó]líkar hver annarri, þær þegar er ór einni ok inni sǫmu tungu gafa gengizk eða greinzk, þá ⁵þarf ólíka stafi í at hafa, en eigi ina sǫmu alla í ǫllum, sem eigi ríta grikkir látínustǫfum ⁶girzkuna ok eigi látinumenn girzkum stǫfum látínu, né enn heldr ebreskir menn ebreskuna hvár⁷ki girzkum stǫfum né látínu, heldr rítr sínum stǫfum hver þjóð sína tungu.

Hveriga ⁸tungu er maðr skal ríta annarar tungu stǫfum, þá verðr sumra stafa vant, af því […] at eigi ⁹finnsk þat hljóð í tungunni, sem stafirnir hafa, þeir er af ganga. En þó ríta enskir menn ensku¹⁰na látínustǫfum, ǫllum þeim er réttræðir verða í enskunni, en þar er þeir vinnask eigi til, þá hafa ¹¹þeir við aðra stafi, svá marga ok þesskonar sem þarf, en hina taka þeir ór, er eigi eru ¹²réttræðir í máli þeira.

Nú eptir þeira dœmum, alls vér erum einnar tungu, þó at gǫrzk hafi mjǫk ¹³ǫnnur tveggja eða nǫkkut báðar, til þess at hœgra verði at ríta ok lesa, sem nú tíðisk ok ¹⁴á þessu landi, bæði lǫg ok áttvísi eða þýðingar helgar, eða svá þau in spakligu frœði, er ¹⁵Ari þórgilsson hefir á bœkr sett af skynsamligu viti, þá hefi ek ok ritit oss íslendingum ¹⁶stafróf, bæði látínustǫfum ǫllum þeim er mér þótti gegna til várs máls vel, svá at rétt¹⁷ræðir mætti verða, ok þeim ǫðrum, er mér þótti í þurfa at vera, en ór váru teknir þeir, er eigi ¹⁸gegna atkvæðum várrar tungu. Ór eru teknir samhljóðendr nǫkkurir ór látínustaf¹⁹rófi, en nǫkkurir í gǫrvir. Raddarstafir e[ru] engir ór teknir, en í gǫrvir mjǫk margir, því at vár ²⁰tunga hefir flesta alla hljóðs eða raddar.

Nú af því, at samhljóðendr megu ekki ²¹mál eða atkvæði gøra einir við sik, eigi svá at þeir megi nafn hafa án raddarstafi, en ²²at raddarstafnum einum sér hverjum má kveða, sem hann heitir, ok at honum kveðr í ²³hverju máli, ok þeir bera svá tígn af samhljóðundum sem almætti af hálfmætti, þá he²⁴fi ek af því fyrri setta þá bæði í stafrófi ok í umrœðu hér nú.

[Raddarstafir]

Við þá hljóðstafi fimm, ²⁵er áðr váru í látínustafrófi: a, e, ı, o, u, þar hefi ek við gǫrva þessa stafi fjóra, er ²⁶hér eru ritnir nú: ǫ, ę, ø, y. Ǫ hefir lykkju af ae, en hringinn af oe, því at hann er af þeira hljó²⁷ði tveggja saman blandinn, kveðinn minnr opnum munni en a, en meirr en o. Ę er ritinn ²⁸með lykkju as, en með ǫllum vexti es, sem hann er af þeim tveim samfeldr, minnr opnum mun²⁹ni en a, en meirr en e. Ø, hann er af hljóði es ok os feldr saman, minnr opnum munni kve³⁰ðinn en [e] ok meirr en o, enda ritinn af því með kvisti e[s] ok með osins hring. Y er af ³¹rǫddu ıs ok us gǫrr at einni rǫddu, kveðinn minnr opnum munni en ı ok meirr en u, ok skal ³²af því ina fyrri kvísl af hǫfuðstafs-ue … sem áðr er þeim í stafrófi skipat.

Nú má ^{85 1}verða at því, at nǫkkurr svari svá: ‘Ek má fullvel lesa danska tungu, þó at lá²tínustǫfum réttum sé ritit. Má ek þó at líkindum ráða, hvé kveða skal, þó at eigi sé allir ³stafir réttræðir í því, er ek les. Rœki ek eigi, hvárt þú rítr [ǫ] þítt eða a, [e] eða ę, y ok u.’ ⁴En ek svara svá: Eigi er þat rúnanna kostr, þó at þú lesir vel eða ráðir vel at líkindum; ⁵þar sem rúnar vísa óskyrt. Heldr er þat þínn kostr; enda er þá eigi ørvænt, at þey⁶gi lesa ek vel eða mínn maki, ef sá finnsk, eða ráða ek vel at líkindum til hvers ins rétta fœ⁷ra skal, ef fleiri vega má fœra til rétts en einn veg, þat sem á einn veg er þó ritit, ok eigi ⁸skýrt á kveðit, ok skal geta til, sem þú lézk þat vel kunna. En þó at allir mætti nǫkkut ⁹rétt ór gøra, þá er þó vís ván, at þeygi vili allir til eins fœra, ef máli skiptir allra he¹⁰lzt í lǫgum. Enda tel ek þik þá eigi hafa vel svarat, er þú lætr eigi þurfa í váru máli þes¹¹sa níu raddarstafi: a, ǫ, e, ę, ı, o, ø, u, y, allra helzt ef ek klýf ór þessum níu sex grei¹²nir ins fjórða tegar, þær er sítt mál gøri hverr, ef gløggt eru skildar.

Nú mun ek þessa ¹³stafi átta, alls engi grein er enn ı[s] gǫr, á meðal inna sǫmu tveggja samhljóða setja ¹⁴sítt sinn hvern, en sýna ok dœmi gefa, hvé sitt mál gøri hverr þeira við inna sǫmu stafa ¹⁵fullting, í inn sama stað settr hverr sem annarr, ok á þann veg svá gefa dœmi of allan ¹⁶þenna bœkling á meða[l] inna líkustu greina, þeira er á stǫfunum verða gǫrvar: sar, sǫr; ser, ¹⁷sęr; sor, sør; sur, syr.

Sar veitti maðr mér eitt, sǫr mǫrg veitta ek honum. […] Sor goðinn sør ¹⁸ein sœrin. Sur eru augu syr, slík duga betr en spryngi ýr.

En nú elr hverr þessa sta¹⁹fa níu annan staf undir sér, ef hann verðr í nef kveðinn. Enda verðr sú grein svá skýr, at ²⁰hon má ok máli skipta, sem ek sýni hér nu eptir; ok set [ek] punkt fyr ofan þá, er í nef eru ²¹kveðnir: har, hȧr; rǫ, rǫ̇; þel, þėl; fęr, fę̇r; ısa, ı̇ sa; orar, ȯrar; øra, ø̇ra; þu at, þu̇at; ²²syna, sẏna.

Har vex á kykvendum, en hȧr er fiskr. Rǫ er eitt tré ór seglviðum, ²³en rǫ̇ er hyrning húss. þel er á hnefa bundnum eða hlutr feldar, en þėl er smíðartól. ²⁴Annat er þat, er sauðrinn heitir fęr, en annat þat, er han fę̇r lambs. İ sa skýja deild, þá er vér ²⁵komum í ısa. Orar eru órøkþir ȯrar. Spakt skyldi it ellzta barn, því at it ellra ²⁶má øra it ø̇ra. þar vart þu at, er fjaðrklæðit þu̇at. Þriggja syna austr mun ek ²⁷þér sẏna. Nú verðr þetta allt saman raddarstafanna: a, ȧ; ǫ, ǫ̇; e, ė; ę, ę̇; ı, ı̇; o, ȯ; ø, ø̇; ²⁸u, u̇; y, ẏ.

En þó at ek rit eigi fleiri raddarstafi en raddirnar fundusk í váru má²⁹li, átján gǫrvar ór fimm látínurǫddum, þá er þó gott at [v]ita þat, at er grein enn á ³⁰raddarstǫfum bæði þeim, er áðr váru í stafrófi, ok þeim ǫðrum, er nú eru í gǫrvir, grein ³¹sú er máli skiptir, hvárt stafr er langr eða skammr, sem grikkir ríta í ǫðru líkneski ³²langan staf, en í ǫðru skamman. Svá ríta þeir e skamman: ε, en svá langan ^{86 1}sem sjá stafr er: η; þann veg o skamman: [ο], en þann veg langan: ω. ²þá grein vil ek enn sýna, því at hon skiptir máli ok, jafnt sem inar fyrri, ok merkja ina ³lǫngu með stryki frá inum skǫmmum: far, fár; rȧmr, rámr; ǫl, ǫ́l; uǫ̇n, uǫ́n; seþo, ⁴séþo; frȧmėr, frȧ mér; uęr, uę́r; uę̇nesc, uę́nesc; uıl, uíl; minna, mínna; goþ, góþ; ⁵mȯna, móna; Goþrøþe, góþ rǿþe; mø̇nde, mǿnde; dura, dúra; ru̇nar, rúnar; ⁶flytr, flýtr; brẏnna, brýnna.

Far heitir skip, en fár nǫkkurs konar nauð. Rȧmr ⁷er sterkr maðr, en rámr inn hási. Ǫl heitir drykkr, en ǫ́l er band. Tungan er má⁸linu uǫ̇n, en at tǫnnunum er bitsins uǫ́n. Seþo, hvé vel þeir séþo er fyr saumfǫrinni ⁹réðu. Mjǫk eru þeir menn frȧmėr, er eigi skammask at taka mína konu frȧ mér. Svá ¹⁰er mǫrg við uęr sínn uę́r, at varla of sér hon af honum nær. Uę̇nesc eigi góðr maðr ¹¹því, þó at vándr maðr uę́nesc góðum konum. Dul vættir ok uıl, at lina muni ¹²erfiði ok uíl. Huglan mann vil ek minna hugþrá ørenda mínna. Sú kona gǫfgar ¹³goþ, er sjálf er góþ. Mȯna mín móna, kveðr barnit, við mik gøra verst hjóna. Vel ¹⁴líkuðu Goþrøþe góþ rǿþe, þat eru góðar árar, sem skáld kvað:

Rétt kann rǿþe slíta
¹⁵ræsis herr ór verri.

Leka mø̇nde húsit, ef eigi mǿnde smiðrinn. Ef gestrinn kveðr dura, ¹⁶þá skyldi eigi bóndinn dúra. Ru̇nar heita geltir, en rúnar málstafir. Se þú hvé flo¹⁷tinn flýtr, er sækarlinn flytr. Stýrimaðr þarf byrinn brýnna, en sá er nautunum skal ¹⁸brẏnna.

Nú ef nǫkkur þessa greina sex ins fjórða tegar má svá niðr falla, at aldri[gi] ¹⁹þurfi í váru máli, þá skjótumsk ek yfir, sem vís ván er; eða svá, ef fleiri finnask ²⁰í mannsins rǫddu.

En þat er gott at vita, sem fyrr var getit, er svá kveðr at hverjum raddar²¹staf í hverju máli, sem hann heitir í stafrófi, nema þá er hann hafnar sínu eðli, ok hann má heldr ²²þá samhljóðandi heita en raddarstafr.

Þat verðr þá er hann er stafaðr við annan raddarstaf, ²³sem hér eru nǫkkur dœmi nú: austr, earn, eır, eór, eyrer, uín. Nú er eigi ørvænt, at ²⁴svá svari nǫkkurr maðr: ‘þar er orð, at þú rítr þar [e], er flestir menn ríta ı, þá er hann verðr ²⁵fyr samhljóðanda settr, sem nú er skamt frá því, er þú reitt earn, þar sem ek munda ²⁶ıarn ríta, eða svá í mǫrgum stǫðum ǫðrum.’ þá svara ek svá: þú hefir þar rétt fundit, ok ²⁷þó eigi alls getit þess, er þér má ek kynliga þykkja ritit hafa, ok þó hafa ek fyr ǫnnkost ²⁸svá ritit í flestum stǫðum. Ef ek gerða annat mál, sem þar væri full þǫrf ok œrin efni til, er ²⁹kœnska væri, of þat, til hverra stafa hver orð hafa eðli, eða á hverja lund hverja stafi skyl³⁰di saman stafa, þá væri sú bók ǫnnur ǫll ok miklu meiri, ok má ek af því eigi þat mál ³¹nú mæla innan í þessu. En þó mun ek nǫkkurum orðum svara um þetta it eina orð, er ³²þú skoraðir helzt í.

Fyr því at þat hljóð, er samhljóðandinn hefir, eða sá raddarstafr, ^{87 1}er í hans stað er settr ok stafaðr við annan raddarstaf, er eigi auðskilit, því at lítit verðr ok við ²blandit nær eða gróit við raddarstaf þann, er viðr er stafat, þá er þess leitanda, hvar svá fin³nim vér kveðit it sama orð, at sá raddarstafr sé frá ǫðrum raddarstaf skilinn, ok gøri sí⁴na samstǫfun hvarr, er optast er viðr stafaðr, svá at eina samstǫfun gøra báðir.

Skáld e⁵ru hǫfundar allrar rýnni eða málsgreinar, sem smiðir [smíðar] eða lǫgmenn laga. En þes⁶sa lund kvað einn þeira eða þessu líkt:

Hǫfðu hart of krafðir
hildr óx við þat skildir
gang, ⁷enn gamlir sprungu
gunnþings earnhringar.

Nú þó at kveðandin skyldi hann til at slíta ⁸eina samstǫfu í sundr ok gøra tvær ór, til þess at kveðandi haldisk í hætti, þá rak hann ⁹þó engi nauðr til þess at skipta stǫfunum ok hafa e fyr ı, ef heldr ætti ı at vera en e, þó ¹⁰at mér lítisk eigi at því. En ef nǫkkurr verðr svá einmáll eða hjámáll, at hann mælir á mót svá mǫrgum ¹¹mǫnnum skynsǫmum, sem bæði létusk sjálfir kveða þetta orð, áðr ek reit þat, ok svá heyra aðra menn ¹²kveða, sem nú er ritit, ok þú lætr ı skulu kveða, en eigi e, þó at þat orð sé í tvær samstǫfur ¹³deilt, þá vil ek hafa ástráð Cátónis, þat er hann réð syni sínum í versum:

Contra verbosos no¹⁴li contendere verbis;
sermo datur cunctis, animi sapientia paucis.

þat er svá at skilja: hirð eigi þú at ¹⁵þræta við málrófsmenn; málróf er gefit mǫrgum, en spekin fám. Nu lýk ek hér umrœðu ¹⁶raddarstafanna, en ek leita viðr, ef guð lofar, at rœða nǫkkut um samhljóðendr.

[Samhljóðendr]

¹⁷Í nafni samhljóðanda hvers sem eins er nǫkkurr raddarstafr, því at hvárki nefnir þau nǫfn ¹⁸né ǫnnur engi, ef þeir njóta eigi raddarstafa, sem fyrr var sagt. Nú þó at þat hljóð eða ¹⁹atkvæði, er samhljóðendr hafa, megi varla eitt saman at kveða, enda sé þó nauðr at ski²⁰lja, hvat þeir stoða í málinu. Enda stoði engi þeira þat allt í málinu, sem nafn hans er til, sem rad²¹darstafirnir gøra, þá mun ek svá haga nafni hvers þeira, er áðr hafði eigi svá nafn til, at þá skal ²²af nafninu skilja hvat hann stoðar í málinu, þó at áðr skili eigi. Skal þat atkvæði hvers ²³þeira í hverju máli vera, sem þá lifir nafnsins eptir, er ór er tekinn raddarstafr ór nafni²⁴nu.

B, [c], d, g, h, p, t, þeir stafir hafa af því mundang mikit eins stafs atkvæði, at al²⁵dri má tvá samhljóðendr ins sama hlutar setja í einni samstǫfun fyr raddarstafinn.

²⁶F, l, m, n, r, s, þeir stafir megu hafa tveggja samhljóðanda atkvæði hverr einn, ef svá ²⁷mjǫk vil at kveða, svá sem hverr þeira, er eptir raddarstafinn verðr settr, sem þar berr vitni, er vér ²⁸nefnum þá með svá miklu atkvæði, sem mundim vér, ef svá skyldi ríta nǫfn þeira: eff, ell, emm, ²⁹enn, err, ess. Má ok minka atkvæði þeira, þó at þeir standi eptir raddarstaf í samstǫfun, ok sé svá ³⁰nefnd[i]r, sem þessa kostar væri ritin nǫfn þeira: ef, el, em, en, er, es, sem ek læt þá svá heita alla ³¹ok aldri hafa meirr en eins stafs atkvæði hvern, hvárt sem þeir standa fyr raddarstaf í samstǫfun ³²eða eptir, nema þar er ek rít samhljóðanda, hverngi er ek rít, með vexti hǫfuðstafsins, enda ^{88 1}standi hann eptir raddarstafinn í samstǫfun. Þá læt ek þann einn jarteina jafnmikit, sem þar ²væri tveir eins konar ok ins sama konar ritnir, til þess at rit verði minna ok skjótara ok bókfell ³drjúgara.

Nú þar er þeir stafir eru, er raddarstaf hefir eptra í nafninu, sem eru: b, c, d, g, p, t, ⁴ok af því of eykr eigi atkvæði nafns hvers þeira, þá skipti ek þar hǫfuðstafsins nafni, ok ⁵set ek þá raddarstaf fyrr, til þess at aukask megi atkvæði þeira svá í nafninu, sem annars staðar ⁶skulu þeir í málinu jarteina. Skal nú hverr samhljóðandi jafnmikit sítt atkvæði leggja til lags við ⁷raddarstaf þann, er í nafni hans er, sem hann skal hafa við hverngi annarra, er han verðr [við] stafaðr í hverju má⁸li.

En fyr því nú, at sumir samhljóðendr hafa sín líkneski ok nafn ok jartein, en sumir hafa ⁹hǫfuðstafs líkneski ok nafn ok jartein, en sumir hafa hǫfuðstafs líkneski ok skip[t] stǫ¹⁰fum sumra í nafni ok aukit atkvæði bæði nafns ok jarteinar, en sumir halda líkneski sínu, ¹¹ok er þó minkat atkvæði nafns þeira, ok jartein sú, er þeir skulu hafa í málinu, skal þeiri lík, ¹²er í nafninu verð[r], þá skal nú sýna leita bæði líkneski þeira ok svá nǫfn fyr ofan ritin, at yfir ¹³þat megi nú allt saman líta, er áðr var sundrlauslega umrœtt:

be

ebb

che

ecc

de

edd

14ef

eff

ge

egg

eng

ha

el

ell

b

B

c

K

d

D

15f

F

g

G

g

h

l

L

em

emm

en

enn

pe

epp

er

err

es

ess

te

ett

ex

[the]

m

M

n

N

p

P

r

R

s

S

t

T

x

16þ

Sá stafr, er hér er ritinn c, er látínumenn flestir kalla ce ok hafa fyr tvá stafi: fyr t ok s, ¹⁷þá er þeir stafa hann við e eða ı, þó at þeir stafi hann við a eða o eða u sem k, sem svá stafa skotar þann ¹⁸staf við alla raddarstafi í látínu ok kalla che, hann læt ek ok che heita í váru stafrófi, ok stafa ¹⁹ek svá við alla raddarstafi sem k eða q, en þá tek ek úr stafrófi báða, ok læt þenna einn, c, fyrir ²⁰hvárn hinna ok svá fyr sjálfan sik, alls þeir hǫfðu áðr allir eitt hljóð í [flestum] stǫðum eða jartein. En ²¹fyr því at c hefir inn sama vǫxt, hvárt sem hann er hǫfuðstafr ritinn eða eigi, allra helzt er ek rít[ka] ²²þá hǫfuðstafi stœrri en aðra í riti, er eigi standa í vers upphafi, ok skulu tvá stafi jarteina, ²³ok þá rít ek fyr hans hǫfuðstaf þenna staf: K, fyr því at þá hefr hann sínn vǫxt, þó at nǫkkut læ²⁴gisk við. Er ok eigi allfjartekit til þess vaxtar honum, alls sá stafr stendr í griksku ok heitir kappa ²⁵ok jarteinir xx í tǫlu þar. En hér skall hann í máli váru standa fyr cc, sem aðrir inir smæri hǫfuðstafir ²⁶jarteina tvá stafi í máli. Má hann ok í tǫlu várri jarteina cc tírœð, sem ce tvau í látínu. ²⁷Áðr hann væri fyr tvá stafi settr ok hann hét che, þá hafði hann eftra e en c í nafni sínu, en nú skipti ²⁸hann ok hafi e fyrst í nafninu ok heiti ecc, enda siti um svá gǫrt.

Þat n, er stendr fyr g hit næsta í ²⁹einni samstǫfu, þat er minnr í nef kveðit en meirr í kverkr en ǫnnur n, af því at þat tekr við³⁰bland nǫkkut af g. Nú gøri ek þeim af því vinveittar samfarar sínar, ok gøri ek einn staf af ³¹báðum, þann er ek kalla eng, ok rít ek á þessa lund: g. Hann læt ek jarteina einn sem hina tvá, svá at allt ³²sé eitt, hvárt þú rítr hrıngr eða hrıgr, nema þat er rit minna, er stafir eru færi.

Hvárki hefi ek ^{89 1}brugðit vexti né nafni á h, því at hann má hvárki vaxa né þverra, né á engi veg skapask ²í sínu atkvæði.

X, ẏ, z, &, [˜], þeira stafa má þarnask, ef vill, í váru máli, því at engi er einka jar³tein þeira, alls þeir eru fyr þá eina stafi hafðir, er áðr eru í stafrófi, sumir fyr tvá, sem x ok z, & eða ˜, ⁴er fyr fleiri verðr stundum, en sumir fyr einn sem ẏ eða stundum ˜.

X, hann er samsettr í látínu af c ⁵ok s. Hann vil ek hafa svá samsettan í váru máli ok ekki sinn láta hann hǫfuðstaf vera, því at hann verðr ⁶aldrigi fyr c tvau né s tvau ok eigi í upphafi vers né orðs né samstǫfunnar.

Y, hann er grikkskr ⁷stafr ok heitir þar uı, en látínumenn hafa hann fyr ı, ok í grikkskum orðum at eins þó, ef skynsam⁸liga er ritit. Ok þarf hann af því eigi hér í vára tungu, nema maðr vili setja hann fyr u, þá er hann ⁹verðr stafaðr við annan raddarstaf ok hafðr fyr samhljóðanda, er þó láta ek af nú at rí¹⁰ta hann, því at ek sékka u þess meiri þǫrf fulltings en ǫðrum raddarstǫfum, þá er þeir verða fyr samhljó¹¹ðendr settir.

Z, hann er samsettr af deleth, ebreskum staf svá ritnum: ד, ok settr er fyr d, ¹²ok af þeim ǫðrum, er heitir sade, ok er svá ritinn: צ, ok er fyr es í látínu settr. Alls hann sjálfr er ebreskr ¹³stafr, er þó sé hann í látínustafrófi ok hafðr, því at ebresk orð vaða opt í látínunni. Honum vísa ¹⁴ek heldr ór váru máli ok stafrófi, því at þó verða fyr nauðsynja sakir fleiri stafir í þar, en ¹⁵elligar vilda ek hafa. Vil ek heldr ríta, þeim inum fám sinnum er þarf, d ok s, alls hann er ¹⁶ofvalt í váru máli af d samsettr ok s, en ekki sinn af [þ] ok s.

& er heldr samstǫfun ¹⁷en staf[r], ok eru stafaðir saman e ok t í látínu, en e ok þ í váru máli, ef hafa skyldi. En ek ¹⁸hefi hann sem sízt í váru máli ok stafrófi, því at aldrigi verðr sú samstǫfun svá í váru máli ein ¹⁹saman, at eigi standi í þeiri inni sǫmu samstǫfun nǫkkurr samhljóðandi fyr e-it.

²⁰Títull hefir enn ekki eðli til stafs, en hann er þó til skyndingar rits ok minkunar settr fyr ýmsa ²¹stafi aðra, stundum fyr einn, en stundum fyr fleiri. Set ek hann optast fyr m eða stundum fyr n eða ²²fyr er samstǫfun, þann er [svá] er vaxinn: ˜. Kanka ek til þess meiri ráð en lítil: bindi hverr með ²³títli, sem tilfyndiligt ok auðskilligt þykkir. Títull hefir þó nǫkkura jartein til nafns þess, ²⁴er hann á, þó at hann megi eigi svá merkja af nafni sem aðra stafi. Títan heitir sól, en þaðan ²⁵af er minkat þat nafn, er títúlus er á látínu. Títull, kveðum vér, þat er sem lítil sól sé, því at svá ²⁶sem sól lýsir, þar er áðr var myrkt, þá lýsir svá títull bók, ef fyrir er ritinn, eða orð, ef yfir er settr.

²⁷Staf þann, er flestir menn kalla þorn, þann kalla ek af því heldr the, at þá er þat atkvæ²⁸ði hans í hverju máli, sem eptir lifir nafnsins, er ór er tekinn raddarstafr ór nafni hans, sem alla he²⁹fi ek samhljóðendr samða í þat mark nú, sem ek reit snemma í þeira umrœðu. Skal þ standa fyrri ³⁰í stafrófi en títull, þó at ek hafa síðarr umrœðu um hann, því at hann er síðarst í fundinn. En ³¹af því fyrr um títul, at hann var áðr í stafrófi, ok ek lét hann þeim fylgja í umrœðu, er honum ³²líkir þarnask sína jartein. Hǫfuðstaf thesins rít ek hvergi nema í vers upphafi, því at hans ^{90 1}atkvæði má eigi œxla, þó at hann standi eptir raddarstaf í samstǫfun.

Nú þó at ek hafa ²mjǫk skyndiliga mælt um hǫfuðstafanna rit, þeira er fyr tvá skal einn vera, þá kalla ³ek eigi rangt né illa ritit, þó at hinir tveir sé þar heldr ritnir, er hvárgi er hǫfuðstafr, ⁴er þó vilja ek heldr einn staf ríta, þar sem bæði stoðar jafnmikit einn ok [tveir], til þess, ⁵sem ek sagða, at rit verði minna ok skjótara ok bókfell drjúgara.

En þat veit ek eigi, hvat ⁶þá skal at hafa, ef svá illa verðr, at enn høggsk nǫkkurr í ok mælir svá: ‘þar sem þú rítr hǫ⁷fuðstaf einn’ kveðr hann, ef hann ræðr þat, ‘eða samhljóðendr tvá eins konar samfelda í ein⁸ni ok inni sǫmu samstǫfu, segir þú, þar vil ek hvárki ríta samhljóðendr tvá né hǫfuð⁹staf einn, til þess at auka atkvæðit, né enn heldr þann, sem eigi sé hǫfuðstafr, til þess ¹⁰at minka. Heldr rít ek einn ins sama konar jafnan, ok eigi hǫfuðstaf ne¹¹ma í upphafi orðs ok vers, ok kveð [ek] svá mjǫk eða lítt at hverjum, sem ek ræð síðan, eða eigi ¹²rœki ek, at ek kveða jafnmjǫk at ǫllum.’

Hvat þá skal at hafa, kvað ek – hvat þá ¹³nema sýna honum svá skýr dœmi þeira greina, er hann skilr engvar áðr vera, at þá þykkisk ¹⁴hann of seinn verða til at mæla sjálfr á mót sér ok verða fyrri at bragði [en] þeir, er ella m[y]n¹⁵d[i] fífla hann ok kalla, sem væri spakara, ef þegði. Nú eru hér þau dœmi, er bráðafangs ¹⁶fundusk þeir, en síðan nǫkkuru ljósligar til máls fœrð ok skilningar: ú bé, uBe; secr, ¹⁷seKr; hǫ́ dó, hǫDo; áfarar, aFarar; þagat, þaGat; ǫl, ǫL; frame, fraMe; uına, uıNa; ¹⁸crapa, craPa; huer, hueR; fús, fúS; sceót, sceóT.

Ú bé þat eru tvau nǫfn tveggja ¹⁹bókstafa, en uBe þat er eins manns eitt nafn. Secr er skógarmaðr, en seKr er ílát. Hǫ́ ²⁰dó, þá er Hǫlgatroll dó, en heyrði til hǫDo, þá er þórr bar hverinn. … Betra er hverjum ²¹fyrr þagat, en annarr hafi þaGat. Eigi eru ǫl ǫL at einu. Meiri þykkir stýrimann²²sins frame, en þess er þiljurnar byggvir fraMe. Sá er mestr guðs uına, er mest vill til ²³uıNa. Vaða opt til kirkju crapa, þó at þar fái leið craPa. Huer kona ok [hueR] karlmaðr ²⁴skyldu þess fús, sem guð er fúS. Þá munu þau till góðra verka sceót ok hafa ²⁵guðs hylli sceóT.

Nú um þann mann, er ríta vill eða nema at váru máli ritit, an²⁶nat tveggja helgar þýðingar eða lǫg eð[a] áttvísi eða svá hverigi er maðr vill skynsamliga ²⁷nytsemi á bók nema eð[a] kenna, enda sé hann svá litillátr í fróðleiksástinni, at hann vili ne²⁸ma lítla skynsemi heldr en engva, þá er á meðal verðr innar meiri, þá lesi hann þetta ²⁹kápítúlum vandliga, ok bœti, sem í mǫrgum stǫðum mun þurfa, ok meti viðleitni mína ³⁰en várkynni ókœnsku, hafi stafróf þetta, er hér er áðr ritit, unz hann fær þat, er ³¹honum líkar betr:

a ȧ   ǫ ǫ̇   e ė   ę ę̇   ı ı̇   o ȯ   ø ø̇   u u̇   y ẏ   b B   c K   d D  
f F   g G   g   h   l L   ³²m M   n N   p P   r R   s S   t T   x   þ   ˜